26 juli 2024

Voor wie nu geschokt is door deze brutale titel: lees eerst mijn vorige blog ‘Jan Steen, de verbinder’. Hierin lees je dat ik tijdens een wandeling in Warmond de schilder Jan Steen als verbinder tussen Warmond en Delft in beeld kreeg.
Maar eerst kort iets over de persoon Jan Steen. 

Levensloop

Steen werd in 1626 in Leiden geboren en leerde het schildersvak van Jan van Goyen en Adriaen van Ostade. Ook vond hij inspiratie bij fijnschilders, zoals Frans van Mieris en Gerard ter Borch. Hij trouwde in zijn leven twee keer en woonde wisselend in Leiden, Den Haag en Haarlem, Delft en Warmond. Hoewel hij een vooraanstaand schilder was, had Steen zijn leven lang financiële problemen. Naast schilder was Jan Steen ook uitbater van een bierbrouwerij en (al zal hij dat nooit hebben kunnen bevroeden) de geestelijk vader van twee, nog steeds gebruikte, uitdrukkingen. Toen hij stierf liet hij zijn gezin in diepe schulden achter.
Ik was natuurlijk vooral benieuwd naar zijn Delftse tijd waarin hij op de Oude Delft zou hebben gewoond, ter hoogte van de huidige panden op nummer 74-74a. Hoewel dit maar van korte duur bleek te zijn, namelijk van 1654 tot 1657, is zijn aanwezigheid tot op de dag van vandaag nog levend gehouden, al was het alleen maar door enkele uitdrukkingen.

Uitdrukkingen

Een bekend gezegde uit de zeventiende eeuw is ‘een huishouden van Jan Steen‘. Hiermee wordt bedoeld dat een huishouden chaotisch is. Jan Steen stond namelijk bekend om zijn voorliefde voor het afbeelden van huishoudelijke taferelen waar het er vrolijk aan toeging.
Diezelfde Jan Steen maakte vermoedelijk nog een andere uitdrukking bekend: ‘leven in de brouwerij brengen’. Het verhaal gaat dat de schilder Jan Steen de eerste was die leven in de brouwerij bracht. Hij had zelf ook een brouwerij, maar de schilder liet zijn bierzaak verslonzen. Naar verluidt klaagde zijn vrouw dat er geen leven was in Steens brouwerij in Delft. Daarop kocht de schilder een stel eenden die hij losliet in de zaak. Ze zouden zelfs in de ketel met bier gezwommen hebben zodat Steen tevreden kon vaststellen dat er nu wel leven in de brouwerij was.

Bierbrouwerij

Nuchter bekeken heeft het zoeken naar informatie over de bierbrouwerij te veel tijd gekost, ook omdat het snuffelen in archieven allerlei bijvangsten heeft opgeleverd. Maar nog lastiger bleek het zoeken in oude handgeschreven geschriften en het zoeken op namen. Niet zelden werden vroeger straat- en/of persoonsnamen op verschillende manieren geschreven en nu dus ook op deze wijze digitaal gearchiveerd.
De bierbrouwerij waarin Jan Steen als uitbater terecht is gekomen, heeft halverwege de 16^e eeuw het licht gezien en begin 18^e eeuw is het licht definitief uitgegaan. Naar verluidt was de vader van Jan Steen aan het begin van de 17^e eeuw bierbrouwer en leerde hij het vak aan zijn zoon. Jan nam het uitbaten van de bierbrouwerij in 1654 op zich. Hij huurde de zaak voor zes jaar, maar had het recht het huurcontract al na drie jaar op te zeggen. Jan Steen bleek geen financieel wonder en had ook de economie niet mee.
De zaak floreerde dus niet. In juli 1657 had hij de hulp van een andere brouwer nodig die borg voor hem moest staan. Uit een document blijkt dat hij zich vier maanden voordat de eerste drie jaar voorbij waren al ‘gewesen brouwer’ noemde. Tot in elk geval 1667 zou hij in Delft schulden afbetalen. 

Over de naam van de brouwerij is, mede door de handgeschreven teksten, in zijn periode wat onduidelijkheid ontstaan. Interessant is de Stadswandeling 1600 (overigens leuk om te doen!) te vinden op de website ‘Achter de gevels van Delft’. In de passage ‘Oude Delft oostzijde, van Peperstraat tot de Breestraat’ staat dat de brouwerij “De Roscam” heette. 

O ja, Jan Steen heeft een recept achtergelaten voor een koppig biertje dat zelfs in deze eeuw nog tot de verbeelding spreekt.

Delftsche Hont

Het recept van Jan Steen heeft de naam ‘Delftsche Hont’ gekregen. Het ontstaan en de herkomst van deze naam is mij onbekend.
Saillant detail is een artikel in de Arnhemsche Courant van 25 mei 1946. Hierin valt te lezen dat Heineken in het bezit van een recept van het oude Delftse bier ‘Die Delftsche Hont’ is gekomen. Dit bier had een alcoholgehalte van 6 procent en was berucht wegens zijn koppigheid.” Het was de bedoeling van Heineken om dit bier in 1946, ter gelegenheid van Delfts 700-jarig bestaan, opnieuw te introduceren. Door het graantekort bleek dit echter onmogelijk geworden. 
In deze eeuw is het bier wel opnieuw gebrouwen, maar is helaas niet meer verkrijgbaar. Wel bestaat het etiket nog, met dank aan Biernet. En het recept? Dat heb ik (nog) niet kunnen achterhalen.

De burgemeester van Delft

Ik kan mijn blog niet publiceren zonder tenminste een werk van Jan Steen als schilder toe te lichten. Heel toepasselijk voor deze blog gaat het om een schilderij dat hij in 1655 vervaardigde en bekendstaat als ‘De burgemeester van Delft’.  Hier was veel over te doen, klik maar op deze link!

Trivia

Tot slot nog dit. Delft heeft een aantal straten vernoemd naar Delftse schilders. Maar niet de Steenstraat, hoe komt dat? Hierover was in de gemeenteraad op 1 februari 1911 een heus debat. Kennelijk was er destijds een soort van competitie over de reputatie van Vermeer versus Steen. De verslaglegging is leuk om even te lezen, klik hiervoor op onderstaande foto. Het begint halverwege in de meest linker kolom.