16 april 2021

Zeeuws-Vlaanderen of (zoals de Zeeuwen het zelf noemen: Zeêuws-Vlaonderen) is een bijzonder stukje Nederland. De naam suggereert alsof het bij Vlaanderen hoort (dus eigenlijk Belgisch grondgebied is) en is uitgeleend aan de Zeeuwen. Natuurlijk klopt deze gedachtegang niet, maar het nodigt wel uit tot een nader onderzoek. In mijn historische feitenkennis kom ik namelijk wat tekort.

Tot 1795 (zo zegt Wikipedia) maakte dit grondgebied deel uit van het Graafschap Vlaanderen. Het einde van de
18^eeeuw was een periode met veel revoluties. Nadat het graafschap lange tijd onder Spaanse heerschappij viel,
kwam het in de loop van de 18^e eeuw in handen van de Oostenrijkers en aan het einde van die eeuw eigenden de Frans zich het graafschap toe. Het graafschap hield daarmee op te bestaan en ons huidige Zeeuws-Vlaanderen werd toebedeeld aan het Franse departement Escaut (oftewel Schelde).

Na enkele boerenopstanden en een veel breder verzet tegen de heerschappij van Napoleon werd in 1815 het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden opgericht, met Zeeland als een van de provincies. Toen in 1830 België onafhankelijk werd van Nederland, hebben Franse en Belgische militairen onder Ernest Grégoire en Louis-Adolphe de Pontécoulant geprobeerd om Zeeuws-Vlaanderen te veroveren. Zij vonden dat Zeeuws-Vlaanderen bij België moest worden gevoegd, maar omdat er in West-Zeeuws-Vlaanderen, o.a. Biervliet en Oostburg, orangisten onder leiding van kolonel Ledel weerstand boden is dit niet doorgegaan. Bij gebrek aan een landverbinding met de rest van Zeeland (en dus Nederland) vonden de Belgen dat Zeeuws-Vlaanderen beter aan België toebedeeld moest worden. Een ander bijkomend feit was dat de Scheldeverdieping, met de uitbreiding van de haven van Antwerpen, een heel ander perspectief kreeg. 

In 1843 werd met het verdrag van Maastricht de grens met België vastgelegd waardoor Zeeuws-Vlaanderen definitief bij Nederland hoorde. Onomstreden is ook dit nooit geweest. Na de Eerste Wereldoorlog ontstonden in België annexatieplannen ter compensatie van de geleden oorlogsschade en omdat de Nederlanders zich niet neutraal zouden hebben gedragen in de Eerste Wereldoorlog. Ze zouden hebben gecollaboreerd met de Duitsers. Ook Limburg werd daarom in de annexatieplannen opgenomen.

De reactie hierop is nog terug te vinden in het refrein van een Zeeuws-Vlaams volkslied: Van d’Ee tot Hontenisse, van Hulst tot aan Cadzand. Dat is ons eigen landje, maar deel van Nederland.

Tot zover de historie, echter ook in onze moderne tijd zijn er nog wel bijzondere feiten te verbinden aan Zeeuws-Vlaanderen. Bijvoorbeeld de geografie: het eiland grenst volledig aan België. Om er te komen ben je nu aangewezen op de Westerscheldetunnel (tol). Voorheen waren er veerdiensten, maar die waren regelmatig gestremd zo herinner ik mij uit de verkeersberichten uit mijn jonge jaren: “Wegens mist is de veerdienst Kruiningen-Perkpolder gestremd” of iets van die strekking. De beste ontsluiting van Zeeuws-Vlaanderen naar de rest van Nederland was via België!

Romantiek: ja zeker. Ook hier weet men in Zeeuws-Vlaanderen van mee te praten. Mijn vroegere chef (en dan heb ik het echt al over zeer ruim 40 jaar geleden) is afkomstig uit Retranchement. Alleen de naam al verbeeld de nodige romantiek, daarbij hij vertelde met enige (en zeer terechte trots) dat zijn grootvader tijdens de Eerste Wereldoorlog boter smokkelde. In het pikkedonker slopen kleine groepjes mannen over de bospaadjes die van Nederland naar België voerden. De boter zat in een rugzak, een pungel, waar 25 kilo in ging. Voorzichtig manoeuvreerden de pungelaars in het donker: ze waren op hun hoede voor de commiezen, de douaniers die overal langs de route konden liggen. De botersmokkel heeft inmiddels plaats gemaakt voor romantische verhalen over de misdaad uit die tijd.

Nog even over Retranchement: alleen al in de plaatsnaam komt de Frans heerschappij tot uitdrukking. Letterlijk betekent dit ‘verschansing’. Waartegen dan? Ik zou zeggen, klik op deze link en je leest het uitvoerig en beeldend terug.

Dat Zeeland een populaire toeristische bestemming is geworden zie je wel goed terug, ik denk dat de welvaart die al die hotels, campings en vakantieparken hebben gebracht voor veel authentieke Zeeuwen niet opweegt tegen het opofferen van de akkerbouw en natuur. Maar voor ons als toeristen voor een week in het relatief rustige voorjaar zijn we erg onder de indruk van de zee, de natuur, de weidsheid en de vriendelijkheid.