18 februari 2024

Eerder deze maand viel een digitale brief van de Sociale Verzekeringsbank in mijn digitale brievenbus, met daarin de mededeling dat ik vanaf 16 juni aanstaande maandelijks een bedrag tegemoet kan zien. Dezeuitkering van de overheid werd op 2 januari 1957 door de toenmalige minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid voor het eerst uitgekeerd, waarbij hij beklemtoonde dat het pensioen afkomstig is van de gehele bevolking. Het is, zo zei hij, een offer dat het werkende deel van de bevolking voor de bejaarden moet brengen.
Inmiddels zijn er al miljoenen mensen geweest die voor dit staatspensioen in aanmerking zijn gekomen. Ondanks dat de AOW een niet meer weg te denken staatspensioen is en al 67 jaar bestaat, past het bij mij om nog eens in de geschiedenis te duiken van het staatspensioen. Uiteraard niets schokkends gevonden, maar het is wel een aardige bloemlezing geworden.

Lees je mee?

Noodwet Ouderdomsvoorziening

De basis van de AOW ligt in 1947, toen Willem Drees (Vadertje Drees), op dat moment minister van Sociale Zaken, zijn Noodwet Ouderdomsvoorziening lanceerde. 
De noodwet voorzag in een staatspensioen als gevolg van een reeds in 1900 opgerichte Bond voor Staatspensioneering. De wet moest een tijdelijke oplossing zijn voor een urgent probleem. De wet gold aanvankelijk voor drie jaar, maar werd steeds verlengd. Ondanks de kritiek en vele debatten over het plan, wist Drees zijn uitgewerkte idee over een ouderdomsvoorziening door de Eerste en Tweede Kamer te loodsen. De zogenaamde ‘Noodvoorziening voor ouden van dagen’ ging op 24 mei 1947 van kracht.
Met deze noodwet legde Drees de grondslag voor sociale wetgevingen. Vandaar ook de uitdrukking: Hij trekt van Drees (waarmee wordt bedoeld dat iemand ouderdomspensioen ontvangt). Deze voorlopige regeling is feitelijk het begin van onze verzorgingsstaat.
Overigens gold deze noodwet alleen voor mannen en alleenstaande vrouwen van 65 jaar en ouder zonder voldoende eigen inkomsten, en werd hen een uitkering gegarandeerd. Dus lang niet alle 65-plussers kregen een uitkering.

De Algemene Ouderdomswet

In 1956 werd de AOW geïntroduceerd, als opvolger van de Noodwet Ouderdomsvoorziening. Deze AOW werd gefinancierd door middel van een omslagstelsel. Vanaf toen was de AOW een verplichte verzekering voor iedereen. De invloed van Drees en de PvdA kwam duidelijk naar voren bij de sociale solidariteit binnen het plan. De premies die iemand gedurende zijn leven afdroeg om later AOW te ontvangen, werden namelijk geheven naar draagkracht. Ook werd 65 jaar vastgesteld als pensioenleeftijd.  Voor Drees was dit echter geen heilig huisje. Hij verwachtte dat de leeftijd in de loop der jaren regelmatig zou veranderen (!), wegens de wisselende financiële situatie van de overheid.

De AOW werd op 2 januari 1957 voor het eerst uitgekeerd door de toenmalige minister van Sociale Waterstaat, de heer Ko Suurhoff. In de toenmalige berichtgeving sprak men over ‘bejaarden die hun eerste pensioen kregen’ en ‘minister maakt oudjes blij’. Kom daar nu nog maar eens mee aan!

Met de huidige AOW-leeftijd van 67 jaar betekent dit dat iedereen die dit jaar voor het eerst AOW krijgt, is geboren in het startjaar van de AOW. Leuk wetenswaardigheidje!

De eerste AOW-regeling

De eerste regeling was bedoeld als een zogenaamd bodempensioen: een aanvulling op andere inkomsten. In 1957 ontving een alleenstaande omgerekend € 32,45 en een echtpaar € 54 per maand. De wet was 5 jaar oud toen werd ingezien dat ouderen met dit pensioen nauwelijks konden rondkomen, waarop werd besloten de AOW met 15% te verhogen. In 1965 werd de AOW opgetrokken tot het sociaal minimum.

In 1957 kregen ruim 700.000 mensen voor het eerst een AOW uitgekeerd. De cijfers voor dit jaar zijn nog niet bekend, maar uit tellingen van het CBS blijkt dat medio vorig jaar ruim 3,5 miljoen personen een AOW-uitkering genoten. Een vervijfvoudiging dus. Niet zo vreemd als je bedenkt dat (ook afkomstig uit cijfers van het CBS) de grijze druk op de omvang van de bevolking in dezelfde periode is gestegen van zo’n 15 procent naar ruim 25 procent.

Protesten

Ongenoegen over de hoogte van het staatspensioen en de uitvoering van de AOW-regeling is van alle dag, zo blijkt uit enkele persberichten. 
Zo konden aanvankelijk alleen mannen en ongehuwde vrouwen een AOW krijgen. Werd een gehuwde vrouw eerder 65 jaar dan haar echtgenoot? Dan was er pas recht op AOW als ook de man 65 jaar was. Pas Sinds 1 april 1985 (!) hebben mannen en vrouwen een eigen recht op AOW.

In 1963 protesteerden bijna 30.000 bejaarden tegen de hoogte van de AOW. Zij betoogden voor het verhogen van de AOW tot het sociaal minimum. Overigens verliep dit allemaal zeer gemoedelijk en sociaal. Degenen die op de grond moesten zitten gebruikte een zakdoekje om hun pak te beschermen tegen eventueel vuil van de grond.

Twintig jaar later (in 1984) werd er juist geprotesteerd tegen deze koppeling met het sociaal minimum. In de jaren tachtig moest er worden bezuinigd vanwege de verslechtering van de economie. Uitkeringen gingen minder stijgen dan de lonen. In 1984 daalde de AOW mee met het sociaal minimum; dat zorgde voor veel protest.

In 2022 was er een protest tegen de voorgenomen ontkoppeling van de AOW van het minimumloon (het koppelen vond in 1974 plaats als ‘welvaartsvast’ staatspensioen). Een deel van de AOW-gerechtigden beklaagt zich er al jaren over dat hun uitkering te laag is. Vooral voor mensen die geen aanvullend pensioen hebben, is het lastig rondkomen, maar ook gepensioneerden met een klein pensioen komen soms financieel in de problemen. De afgelopen jaren stegen de pensioenen niet of nauwelijks en gingen mensen er door inflatie feitelijk op achteruit.

Hoogte AOW-uitkering

Waar de Bond voor Staatspensioneering voorzag “in een uitkering van twee gulden per week voor mensen boven de 70 die zonder deze uitkering niet in hun levensonderhoud konden voorzien”, waren de AOW-bedragen vanaf 1957 al substantieel hoger. Een aantal van deze bedragen heb ik weten te achterhalen:

• In 1957          € 24,50          (per echtpaar)
• In 1963          € 92,50          (per echtpaar)
• In 1980          € 695,23        (per echtpaar)
• In 1996          € 469,54        (per gehuwde)
• In 2000          € 551,31         (per gehuwde)
• In 2010          € 732,84        (per gehuwde of samenwonende)
• In 2020          € 833,92        (per gehuwde of samenwonende)
• In 2024          € 1.047,60      (per gehuwde of samenwonende)

Ter vergelijking: volgens het CBS is de consumentenprijs sinds 1957 met bijna 800% gestegen, AOW-uitkering is, ten opzichte van 1957, met ruim 8000% gestegen.

Conclusie

Ik voel mij gelukkig nog geen bejaarde of een oudje, en zie mij net min als een ‘trekker van het staatspensioen’. Maar zonder deze AOW zou het een stuk lastiger zijn om in ons levensonderhoud te voorzien. Een welkome aanvulling dus op ons eigen pensioen. In dat opzicht maakt de SVB mij toch blij.