21 april 2024

Ypenburg is gelegen aan de 17 kilometer lange snelweg A13 die Den Haag en Rotterdam verbindt. Langs deze (relatief korte) snelweg waren gedurende de periode 1956 tot 1992 maar liefst twee vliegvelden gelegen. Aan de Rotterdamse kant vliegveld Zestienhoven (tegenwoordig Rotterdam The Hague airport) aan de Haagse kant vliegveld Ypenburg.
De vliegvelden waren niet te vergelijken, zo is terug te lezen op de websites van Historisch Ypenburg en van Rijnmond.Ondanks dat er (zeker voor de begintijd) een modern stationsgebouw stond met een verkeerstoren, was er tijdens de Koude Oorlog behoefte aan een nieuwe verkeerstoren.
Hierover gaat deze blog, maar eerst nog een inleiding over het vliegveld.

Vliegveld Ypenburg

Nadat er begin jaren ’30 op een open vlakte zweefvliegactiviteiten waren, werd in 1936 vliegveld Ypenburg officieel geopend voor met name sport- en zakenvliegtuigen. Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd het vliegveld gevorderd en speelde het, na het uitbreken van de oorlog, een belangrijke rol in het beschermen van de residentie. Zie hiervoor ook mijn blog ‘Slag om Ypenburg’. Kort na het begin van de Tweede Wereldoorlog kwam Ypenburg echter in handen van de Duitsers. Na de oorlog werd het luchthavencomplex weer in oorspronkelijke staat hersteld en kreeg het een functie als NAVO-basis. Vanaf de jaren ’70 tot aan de sluiting in 1992 werd Ypenburg meer en meer een vliegbasis voor de regering, het Koninklijk Huis en hun buitenlandse gasten.

NAVO-basis

Na de oorlog namen de spanningen tussen West- en Oost-Europa toe als gevolg van de rivaliteit tussen het kapitalisme en het communisme. Nederland moest een aantal vliegbases beschikbaar stellen. Om die reden werd vliegveld Ypenburg begin jaren ’50 een NAVO-basis. Als gevolg hiervan moest er een nieuwe, langere en verharde start- en landingsbaan worden aangelegd. Eind jaren ’60 werd het vliegveld een slapende basis. 

Stationsgebouw

Als er aandacht is voor Ypenburg als vliegveld gaat deze aandacht vaak naar het mooie stationsgebouw, gelegen aan het ILSY-plantsoen (ILSY is overigens de afkorting voor Internationaal Luchtvaart Show Ypenburg een show die hier in de jaren ’50 plaatsvond). In 2013 ben ik tijdens de museumdagen in dit stationsgebouw en de verkeerstoren op bezoek geweest. Een gebouw met zichtbare herinneringen aan haar rijke verleden.

De nieuwe verkeerstoren

Deze oorspronkelijke verkeerstoren stond op de plek waar in de begintijd de sport- en zakenvliegtuigen opstegen en landen. Vanwege de nieuwe start- en landingsbaan was de locatie van deze verkeerstoren ongeschikt voor het begeleiden van het vliegverkeer. Een nieuwe verkeerstoren werd gebouwd op een strategische positie en, zoals uit foto’s blijkt, was het een klein object dat redelijk geïsoleerd in het terrein stond. 
Met het ontstaan van de nieuwe wijk Ypenburg is gelukkig besloten om deze toren niet te slopen. Nu staat hij enigszins verborgen tussen alle nieuwbouw, maar na enkele jaren van leegstand en kraak heeft de verkeerstoren een nieuwe functie gekregen. De toenmalige verkeersleider Jan Voorn heeft hier een belangrijke rol bij gespeeld. Op de website van De Verkeerstoren is veel hierover te lezen. 
In de inmiddels 20 jaar dat ik in Ypenburg woon, ben ik al talloze malen langs de verkeerstoren gekomen. Maar nooit verder dan de entree, de rest was voor mij een gesloten boek. Vanwege het 75-jarig bestaan van de NAVO werd de verkeerstoren opengesteld voor het publiek. Deze open dag was een uitgelezen kans om nu ook deze verkeerstoren van binnen te bekijken.

Open dag

Met behulp van archieffoto’s van de (inmiddels gepensioneerde) verkeersleider Jan Voorn is de technische inrichting van de toren en de koepel (Local Control) met de etages (Technische Ruimte, Approach Control en Chefs Verkeersleiding) weer zoveel mogelijk in oude staat teruggebracht en kon men de bijbehorende apparatuur in de Verkeerstoren exposeren.
Tijdens de open dag was er een rondleiding en waren er demonstraties met uitleg over de werking van de apparatuur. Ook het instrumentenpaneel uit de cockpit van een F-86 SABRE straaljager uit 1955 kon rekenen op veel belangstelling. Deze straaljager zal binnenkort geassembleerd worden en krijgt dan een permanente bestemming op de plek waar vroeger de start- en landingsbaan lag.
Wat mij bijzonder aansprak was het verhaal van Jan Voorn. Om uit zijn mond te horen hoe in de jaren ’50 en ’60 het vliegveld als NAVO-basis, en nadien in haar functie als luchthaven voor hoogwaardigheidsbekleders, het Koninklijk Huis en VIP’s, werd gebruikt was letterlijk en figuurlijk zeer beeldend. Wat mij betreft mag de verkeerstoren vaker haar deuren openen.

Tot slot

De historie van Ypenburg wordt op verschillende manieren levend gehouden. Bijvoorbeeld in de naamgeving van een aantal straten. Deze verwijzen naar de oertijd (toen Ypenburg nog de kustlijn vormde), de functie van Ypenburg als vliegveld en naar de gevallen soldaten tijdens slag om de residentie. Dit laatste komt ook tot uitdrukking in de jaarlijkse herdenking op 10 mei.
Ook is er een aantal tastbare herinneringen als een archeologisch parkje, het stationsgebouw en natuurlijk de verkeerstoren. Niet alleen op deze manier wordt de historie levend gehouden, maar ook dankzij initiatieven als de Historische Vereniging Buitenplaats Ypenburg, de Stichting Verkeerstoren en de wijkbibliotheek. Zo maakt dit de VINEX-wijk Ypenburg een bijzondere locatie om te wonen en werken.